KLEUREN IN HET OUDE JAVA
Kleuren worden geassocieerd met de 9 windrichtingen en de kleuren van de 9 kostbare stenen (nawaratna); Het zijn superkleuren. 3 van de kleuren worden in verband gebracht met de kosmos (aarde, hemel, water), 6 met goden: wit met Bhatara Guru, rood met Agni en Brahma, geel met Mahadewa, zwart met Wisnu, doorzichtig met Taya, de hoogste god.
In India bestaan de 9 juwelen uit: paarl, robijn, topaas, diamand, smaragd, lapis lazuli, koraal, saffier, gomeda). Gomeda betekent letterlijk koeienvet. Het is een (edel)steen uit de Himalaya en de Indus regio. Hij zou eigenlijk uit 4 soorten en kleuren: wit, licht geel, rood en donkerblauw bestaan.
ROOD
Rood
Abang, bang, rakta, mirah, raga/raga, randi/raóði
Galuga, rode kleurstof, gemaakt van kusumba stenen.
Geassocieerd met het zuiden, god Brahma
Een krijger/ksatria, Citrasena zit op een strijdkar die bekleed is met rode textiel.
De officieren van god Indra hebben rode (mirah) banieren met stalen punten.
Een heupband, sabuk, en een kain kunnen rood zijn, cawêli raóði.
Een prinses draagt een kain die helder rood is, zo rood als vers bloed, siñjang raóði kadi rudhira). Verliefde vrouwen dragen rode kains.
Manjeti/mañjêti is een rode textield soort.
Het woord betekent: indiase modder, Rubia munjista (in Nederland Rubia tinctorum, familie der sterbladigen), waaronder meekrap wordt verstaan. Het geeft een helder rode kleur aan textiel. De kleurstof zit in de wortelstokken.
Rood/raga, wordt geassocieerd met lippen.
Helder rood
Jingga, vermiljoen, helder rood
Geassocieerd met het zuidwesten
Laka/làka, lak rood, rood gebruikt om stoffen te verven.
Gordijnen van zijde (mañjêti zijde) werden rood en wit gekleurd.
De Pandawa’s droegen kains/wastra van rode caweli, die lekker geurden naar muskus.
Zwart
Krsna/kåûóa, ireng/irêng, peti/pêti, wrtti/wåtti, wulung
Iemand die boos is: zwaar, kort, reusachtig lichaam, zwart als verf
Geassocieerd met het zuiden
Mandapa, of mangsi mandapa, zwart tot inkt zwart, wordt gebruikt in het haar
Bloed wordt ook wel zwart (peti) van kleur genoemd
Zwart van lampenroet wordt wrtti genoemd, het wordt vermeld in verband met de kleur van haar.
WIT
Wit
Asweta, sweta/úweta, putih, pinghe
Gemaakt van de bast van de suradaru boom
Kleur van Bhatara Guru (=Siwa)
De muren van het paleis zijn bedekt met witte stucco
De banieren van Citrasena zijn wit. De banieren van Arjuna zijn wit.
Wit (putih) wordt met het oosten geassocieerd.
Putih kapur
Kalkwit
GEEL
Oker
Atal, Auripigmentum indicum, epit/êpit, goudgeel
Waarschijnlijk geïmporteerd uit China, want het is niet natuurlijk aanwezig in Java of Bali. Een kunstmatig product, dat op atal lijkt en misschien ook zo genoemd werd, is te verkrijgen door sulphur en arsenid te vermengen.
Gebruikt als kleur om te verven, maar ook als medicijn. Wordt dan op lichaam gesmeerd of ingenomen. Is in wezen giftig, wanneer men te grote hoeveelheden inneemt.
Verf: steen fijn wrijven en mengen met olie. Ook gebruikt om kleren te verven. De kleur is goudgeel. Wanneer je het op textiel gebruikt, moet je de geverfde lap in de rook hangen, zodat de kleur consolideert. In Bali wordt atal gebruikt om een stof te maken die gringsing heet.
Poeder mengen met olie of water: insmeren op je huid.
Innemen: beetje atal poeder mengen met jambu, om de 3 maanden een beetje innemen. Is goed voor je huid: alle puistjes verdwijnen en de huid wordt glad en strak. Er was een geval in 1760 in Batavia, waarbij een vrouw, die te veel had gekregen, gek werd en op de muren klom als een kat. (Info: Rumphius book III: 250-251)
God Mahadewa wordt met goudgeel geassocieerd.
Wanneer Duryodana (de koning van de slechte partij uit het Mahabharata) sterft, rijst er een berg bestaande uit oker gekleurde stenen boven hem op.
Geel
Kanaka, goud kleurig
Kuning, apita/apìta/pìta, geel
Geassocieerd met het westen
God Wisnu draagt gele kleren.
ZWART
Zwart
Hitem/hitêm
De muren rondom het paleis van Dasamukha/Rawana waren hoog en gemaakt van zwarte steen ingelegd met saffieren en de 9 soorten juwelen (nawaratna)
GROEN
Groen
Combinatie van geel en donker, geassocieerd met het noordwesten.
GEMENGD
Rood-wit
Rood-witte banieren hangen in een wensboom.
Pinggala
Rood-bruin, goudachtige gloed
De huid van god Kala is roodachtig bruin, pinggala.
Blauw, grijs-blauw
Biru, combinatie van donker (krsna) en wit
Geassocieerd met het noordoosten
Roze
Dadu
Combinatie van rood en wit.
Geassocieerd met het zuidoosten
Pastelkleur
Jatmikawarna, genoemd als algemeen woord voor een niet-felle basiskleur
Veelkleurig
Sarwawarna, siwah.
De tenten, opgebouwd om de gasten te ontvangen bij een huwelijk hebben veelkleurige daken.
Nawaratna, 9 juwelen
Groen: smaragd, marakata
Rood: robijn, mirah
Wit/doorzichtig: diamant, inten
Blauw: saffier, nila
Geel:
Zwart: jet, git